Vrienden en familie bij elkaar, de oudejaarsconference op TV, spelletjes, hapjes, koude schotels en natuurlijk oliebollen, appelflappen, champagne en vuurwerk. Dit is toch wel een beetje de 'standaard' Oudejaarsavond in Nederland. Maar hoe en wanneer is Oud & Nieuw ontstaan?
Babylonische kalender
Een van de oudste kalenders (van zo'n 4000 jaar v. Chr.) is de Assyrische kalender. Hier begon het jaar niet op 1 januari, maar bij het begin van de lente en werd de terugkeer van het leven en de vruchtbaarheid gevierd.
In het Oude Egypte begon het nieuwe jaar rond 26 juli; wanneer de planeet Sirius weer aan de horizon verscheen en de Nijl buiten zijn oevers trad, waardoor het land weer vruchtbaar werd.
Bij de oude Germanen werd het nieuwe jaar gevierd met de winterzonnewende (21 december) gedurende een 12-daags feest (Joelfeest).
De Romeinen hadden een kalender -gebaseerd op de maan- die uit 10 maanden bestond. Deze begon het jaar op 1 maart, genoemd naar Mars, de god van de oorlog. Tijdens de oud en nieuw vieringen moesten alle oorlogen even stoppen.
Omdat de seizoenen na een aantal jaar niet meer gelijk liepen heeft Numa Pompilius (Romeinse koning 753 - 673 v. Chr.) 2 maanden aan het jaar toegevoegd: januari en februari. Januari is genoemd naar de Romeinse god Janus.
Dit is de god van het nieuwe begin en wordt afgebeeld met 2 gezichten die beide een andere richting op kijken: het begin en het eind. Numa Pompilius vond dit dus een mooie maand om het jaar mee te beginnen.
Rond 46 v. Chr. past Julius Ceasar de kalender nogmaals aan, maar laat het jaar ook beginnen op 1 januari. Deze versie wordt de Juliaanse Kalender genoemd.
Janus - beeld uit het Vaticaans museum
Gregorius XIII - Lavinia Fontana
In 1582 bepaalde Paus Gregorius XIII (omdat de seizoenen en kalender steeds meer uiteenliepen) de nieuwe Gregoriaanse kalender. Dit deed hij door de datum met 11 dagen aan te passen.
Het heeft lang geduurd voordat overal deze kalender werd ingevoerd (niet-Katholieke landen en lands-gewesten maakten er geen haast mee).
In Nederland werd dat in 1701, in Engeland pas in 1751 (het heeft hier zelfs tot rellen geleid omdat er -door de aanpassing- 11 dagen 'verdwenen'.
Niet overal valt het begin van het nieuwe jaar op 1 januari: het Chinese Nieuwjaar valt bij de 2e nieuwe maan na 21 december en wordt 14 dagen gevierd: van 21 januari tot 20 februari.
Het Joodse nieuwjaar (Rosj Hasjana) wordt op 26 en 27 september gevierd.
Bij Oud & Nieuw horen oliebollen; maar waar komen die nou precies vandaan?
Al eeuwenlang wordt deeg in olie gebakken (gefrituurd) zoals in de bakkerijen van Farao Ramses III werden kleine broodjes in heet vet of olie gebakken. Er zijn aanwijzingen dat de oude Germanen in vet gebakken voedsel aten zodat door het vet de godin Perchta hun buik niet kon openrijten omdat het zwaard van de buik af gleed.
Marcus Porcius Cato (234 - 149 v. Chr.) heeft een geschrift over de landbouw nagelaten waarin hij ook een recept voor oliebollen: Globi (bollen) schrijft. Deze werden gemaakt door gelijke delen kaas met een spelt-soort te mengen. Na het bakken in olie werden ze gedrenkt in honing en bestrooid met maanzaad.
Maar waarschijnlijk is de oorsprong van oliekoeken (die vanaf eind 19e eeuw oliebollen werden genoemd) te vinden aan het einde van de middeleeuwen.
Na de vastenperiode (van 11 november tot 25 december -Kerst-) maakte men oliekoeken; het verse voedsel was al op en oliekoeken werden gemaakt van houdbare producten. Deze koeken waren erg calorie-rijk en dat was nodig om aan te sterken na de vastentijd en de koude dagen door te komen.
Globi
Het oudste recept voor oliekoeken is te vinden in 'De verstandige kock' uit 1667
Neemt tot 2 pont tarwemeel, 2 pont lange rosijnen (als die schoongewassen zijn, laetse in lauw water wat staen zwellen), een kop van de beste appelen (schilt die en snijtse in heel kleyne stucxkens, de klockhuysen wel uytgedaen), een vierendeel of anderhalf gepelde amandelen, een loot caneel, een vierendeel loots witte gember, een weynigh nagelen (dit wel ondereengestoten), een half kommeken gesmolten boter, een groote lepel gist en niet wel een pintje lauwe soetemelck, want het moet heel dick beslagen zijn, dat het beslagh noch tay om de lepel blijft. En dan alle het andere daerin geroert en soo laten rijsen. Neemt daertoe een mengelen [ 1 mengel = 2 pint = ca. 1,3 l] van de beste raepolie, doet daerin een korst broot, een halve appel. Settet op het vuur en laet het uytbranden. Keert het broot en appel altemet om tot het zwart en hart wort. Giet er dan een schootjen schoon water in en laet het dan in de lucht kout worden, en daernaer weder op 't vuur geset, als ghy die wilt gebruyken.
Nog een smakelijke traditie zijn de kniepertjes of knieperkes.
Dit zijn dunne wafeltjes en de meesten kennen deze als rolletjes gevuld met slagroom.
Om aan te geven dat het jaar zich helemaal heeft ontvouwen op Oudejaarsdag horen ze op deze dag plat te zijn. Pas op Nieuwjaarsdag worden ze opgerold, als symbool voor het nieuwe onbekende jaar.
Nog wat meer culinaire tradities met Oud & Nieuw:
Spanjaarden eten om middernacht druiven; en dan precies 12; een voor elke maand in het nieuwe jaar. Is de druif lekker zoet, dan is die maand geweldig, en als je een zure druif hebt dan weet je alvast dat die maand niet zo prettig zal zijn.
In Griekenland wordt een vasilopita gebakken: dit is een speciale Nieuwjaarscake met daarin een munt verstopt. Degene die de munt in zijn of haar stuk cake heeft, gaat een heel goed jaar tegemoet.
De Zweden en Noren verstoppen 1 amandel in de traditionele rijstpudding. Degene die de amandel in zijn of haar schaaltje vind gaat ook een mooi jaar tegemoet.
In Japan is het traditie om op Oudejaarsavond noedels (soba) van boekweit te eten: Toshikoshi soba. Toshikoshi betekent 'van het ene naar het andere jaar'. Noedels staan symbool voor een lang leven, dus hoe langer de noedel, hoe langer het leven.
In Colombia drinken ze de champagne niet, maar gebruik je de champagne om over je heen te gieten. Dat brengt geluk.
Persoonlijk vind ik dat wel jammer en drink ik 'm liever. Maar hoe je Oud en Nieuw zelf viert en met welke tradities, uiteindelijk gaat het om maar 1 ding: een gelukkig en gezond Nieuwjaar voor iedereen!
Bronnen:
https://npokennis.nl/longread/8027/waarom-vieren-we-op-1-januari-het-nieuwe-jaar
https://nl.wikipedia.org/wiki/Nieuwjaar
https://isgeschiedenis.nl/nieuws/geschiedenis-van-oud-en-nieuw
https://mijnstadmijndorp.nl/app/historischekringwierden/verhalen/de-geschiedenis-van-oud-en-nieuw
https://kunst-en-cultuur.infonu.nl/feestdagen/95758-het-vieren-van-oud-en-nieuw-waarom-op-1-januari.html
https://npokennis.nl/longread/8027/waarom-vieren-we-op-1-januari-het-nieuwe-jaar
https://www.inspirerendleven.nl/egyptisch-nieuwjaar-26-juli/
http://www.egyptsearch.com/forums/ultimatebb.cgi?ubb=print_topic;f=15;t=009263
https://www.kuuke.nl/gelukkig-nieuwjaar-volgens-de-juliaanse-kalender/
https://weetwatjeviert.nl/alle-feestdagen/chinees-nieuwjaar/
https://isgeschiedenis.nl/nieuws/de-nederlandse-traditie-van-de-oliebol
https://www.dereizendebakker.nl/de-herkomst-van-de-oliebol/
http://www.kookhistorie.nl/
https://eetverleden.nl/romeinse-oliebollen/
https://historydollop.com/2018/09/06/globi-roman-doughnuts-c-160-bc/
https://www.ze.nl/artikel/249158-wat-zijn-kniepertjes-en-hoe-maak-je-ze
https://www.eenwagenvolverhalen.nl/Eten-en-drinken/kniepertjes-met-oud-en-nieuw.html
https://www.culy.nl/inspiratie/culinaire-tradities-van-over-de-hele-wereld-tijdens-oud-nieuw/
